श्री शिवाजी शिक्षण प्रसारक मंडळ

कर्मवीर जनार्दन घनश्याम लोहोकरे गुरुजी यांची १९३८ मध्ये गोडगाव येथे प्राथमिक शाळेचे शिक्षक म्हणून नेमणूक झाली. त्या वेळी गावात फक्त एक लहान झोपडीसारखी शाळा होती आणि साक्षरतेचा स्तर अत्यंत कमी होता. गुरुजी यांनी निष्ठेने केवळ शिक्षण दिले नाही तर शिस्त, सामाजिक ऐक्य आणि शिक्षणाबाबत जनजागृतीही केली.

शिक्षणाची पद्धत प्रोत्साहित करण्यासाठी त्यांनी स्काऊट गट, प्रौढ शिक्षण वर्ग आणि राष्ट्रीय विषयांवर चर्चासत्रे सुरू केली. त्यांचा ठाम विश्वास होता: "खऱ्या विकासाचा मार्ग फक्त शिक्षण आहे."

लोहोकरे गुरुजी यांच्या अथक प्रयत्नांमुळे गोडगावसारख्या लहान गावात शिक्षणाचा दिवा पेटला. त्यांचे उद्दिष्ट होते की समाजाच्या प्रत्येक घटकाला शिक्षणाची संधी मिळावी आणि समुदाय प्रगत व्हावा. लोकांना शिक्षणाचे महत्त्व समजावे म्हणून ते गाव गावांमध्ये गेले. त्यांनी गोरगरिब, शेतकरी, कामगार आणि गरीब मुलांना शिक्षणाची सुविधा मिळावी यासाठी कठोर परिश्रम घेतले. त्यांनी ठामपणे मानले की शिक्षण हे खऱ्या परिवर्तनाचे साधन आहे, आणि या विचारातूनच आजची विस्तृत संस्था निर्माण झाली.

लोहोकरे गुरुजी यांनी स्थापन केलेली संस्था, श्री शिवाजी शिक्षण प्रसारक मंडळ, आता प्रसिद्ध झाली आहे. त्यांनी दाखवलेला मार्ग दूर-दूर पसरला आहे.

गावकऱ्यांच्या सहकार्याने गुरुजींनी श्री छत्रपती शिवाजी बोर्डिंग नावाची बोर्डिंग सुविधा सुरू केली आणि त्यासोबत शिक्षण संस्थेचा पाया रचला. १९५९ मध्ये हायस्कूल सुरू झाला. बार्शी शहरात आणि सोलापूर जिल्ह्यातील इतर भागात हा हायस्कूल “न्यू इंग्लिश स्कूल” नावाने आदर्श संस्था म्हणून ओळखला गेला. नंतर १९६६ मध्ये त्याचे नाव बदलून “मालतीपूर आदर्श न्यू इंग्लिश स्कूल” ठेवण्यात आले.

संस्थेचा विस्तार होताच, कर्मवीर लोहोकरे गुरुजी यांनी १९६६ मध्ये आपली सरकारी नोकरी सोडली आणि संपूर्ण जीवन संस्थेच्या कामासाठी समर्पित केले. शिक्षण संस्थेद्वारे लोहोकरे गुरुजी यांनी दुग्धपालन, कुक्कुटपालन, स्वरोजगार, शेतकऱ्यांसाठी वारा चक्री वापर, आणि इतर विविध उपक्रम यांचा प्रयोग केला. शेतीसोबत विद्यार्थ्यांना उपजिविका व्यवसायात प्रशिक्षण देऊन मजबूत पाया निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला.

या दृष्टिकोनातून गुरुजींनी सुलसूर येथे कृषी विज्ञान केंद्र स्थापन केले. यासाठी १९६५ मध्ये देणग्या व खरेदीद्वारे जमीन मिळवली. हा केंद्र शेतकऱ्यांना सेवा देत असल्याने सरकारी मान्यता व मदत मिळेल अशी आशा होती, पण ती प्रत्यक्षात आली नाही. तरीही गुरुजी दुग्धपालन, कुक्कुटपालन, कृषी प्रशिक्षण, बागकाम, विविध प्रकल्प, वाऱ्याच्या चक्रीवर आधारित शेती अभ्यासक्रम चालवणे सुरू ठेवले.

याशिवाय गोडगावमधील शैक्षणिक संस्थेने इतर अनेक उपक्रम राबवले आहेत. उपेक्षित वर्गासाठी संस्थेने २७ घरे बांधली आहेत. आणखी ५० घरांचे नियोजन तयार करण्यात आले आहे. संस्था चार माध्यमिक शाळा, तीन होस्टेल आणि एक औद्योगिक प्रशिक्षण संस्था चालवते.

लोहोकरे गुरुजींचे हे उपक्रम CASA, Oxfam, Bread for the World, Terre des Hommes, आणि Vhiyata सारख्या संस्थांकडून सतत समर्थन मिळत राहिले. या कामात माणिकराव गणपतराव गराड, श्रीरंग गुंडी काकडे, गुलाबचंद मोतीलाल खातोळ, बाबासाहेब भड, आणि अनेक गावकऱ्यांनी नेहमीच मदत केली.

पंडितराव लोहोकरे,
संयुक्त सचिव, श्री शिवाजी शिक्षण प्रसारक मंडळ, गोडगाव, तालुका बार्शी